PIPA

Wat is PIPA?

Multidisciplinaire onderzoeksprojecten en -programma’s spelen een belangrijke rol in het adresseren van maatschappelijke uitdagingen. Echter de traditionele evaluatiemethoden met een focus op het afleggen van verantwoording en het meten van de excellentie van wetenschappelijke outputs zijn slechts beperkt in staat om de impact van deze complexe multidisciplinaire onderzoeksamenwerkingen in kaart te brengen.

Participatieve Impact Pathways Analyse (PIPA, participatieve impactpadenanalyse) is een methode die hieraan tegemoet komt en ontworpen is voor de participatieve planning en evaluatie van projecten en programma’s. PIPA integreert de principes van participatieve benaderingen met analyse van impactpaden, waardoor een gestructureerd en gedeeld kader ontstaat waarmee belanghebbenden gezamenlijk de beoogde en onbedoelde resultaten van een interventie kunnen identificeren, beoordelen en monitoren.

In de kern dient PIPA als een methode om de complexe dynamiek van projecten te ontrafelen, waardoor belanghebbenden tot een gedeeld begrip van de causale verbanden tussen inputs, activiteiten, outputs, outcomes en impact kunnen komen. Deze tool is met name waardevol in sectoren en bij vraagstukken waar het begrijpen van de interacties tussen verschillende actoren cruciaal is voor het projectsucces.

Hoe PIPA te gebruiken?

PIPA vindt plaats in verschillende stappen, waarin een workshop met belanghebbenden centraal staat. De onderstaande figuur vat het proces op hoofdlijnen samen. Onder de figuur lichten we deze stappen verder toe.

Voorbereiding

Het identificeren van en verbinden met belanghebbenden vormt de basis van een succesvolle participatieve benadering. Begin met het uitvoeren van een stakeholderanalyse om de relevante partijen te identificeren. Denk hierbij aan lokale gemeenschappen, overheidsinstanties, non-gouvernementele organisaties, bedrijven en andere betrokkenen. Het doel is om een brede, diverse groep deelnemers te betrekken die verschillende perspectieven vertegenwoordigen, en benodigd zijn voor het bereiken van de beoogde impact in het onderzoeksproject.

De kern van de PIPA is de participatieve workshop met als doel om de verschillende belanghebbenden te betrekken bij de ontwikkeling van het onderzoeksproject. Voorafgaand aan de workshop wordt door de projectleider, in samenwerking met een andere betrokkene uit het kernteam, een voorlopige problemenboom opgezet. Een problemenboom biedt een visueel en systematisch overzicht van de onderliggende oorzaken van het maatschappelijk probleem dat het project dient te adresseren. Deze problemenboom wordt vervolgens voor de workshop gedeeld met de deelnemers zodat deze ter voorbereiding kennis kunnen nemen van deze boom en alvast kunnen nadenken over eventuele opmerkingen, wijzigingen, en aanvullingen op de problemenboom.

Workshop

In de workshop worden de aanwezigen in twee of meerdere groepen opgedeeld. Hierbij dient aandacht te zijn voor een goede spreiding van personen over de groepen. Vervolgens worden in het eerste deel van workshop de volgende stappen gevolgd:

1. Uitwerken definitieve problemenbomen: elke groep reflecteert op de voorlopige probleemboom om op basis hiervan een nieuwe probleemboom uit te werken op een poster, om deze daarna plenair te presenteren en bespreken.
2. Omzetten van problemenbomen naar doelenbomen: elke groep herformuleert de problemenboom naar een doelenboom door de situatie te beschrijven waarin het probleem is opgelost. ‘Voedselonzekerheid’ wordt bijvoorbeeld ‘voedselzekerheid’. Op deze manier wordt het duidelijk welke outputs een project dient te realiseren om bij te dragen aan de oplossing van het probleem.
3. Visualiseren van projectsucces: elke groep voert een discussie over hoe project succes eruit zou zien. Dit kan bijvoorbeeld aan de hand van de volgende vraag: “Twee jaar na het einde van je project word je wakker. Jouw project is een succes geweest en is goed op weg om zijn doel te bereiken. Beschrijf hoe dit succes eruit ziet:

• • Wat gebeurt er nu anders?
  • Wie doet wat anders?
  • Wat zijn de veranderingen in de levens van de mensen die de projectoutputs gebruiken?
  • Hoe worden de projectresultaten opgeschaald?

4. Opstellen van tijdslijn van sleutelmomenten en activiteiten: elke groep maakt via een tijdslijn inzichtelijk welke activiteiten en sleutelmomenten er zijn in het realiseren van de outputs en visie.

Na een pauze wordt er vervolgens plenair gewerkt aan:

5. Opstellen van netwerkkaarten: in deze stap gaan deelnemers aan de slag met het opstellen van een huidige en toekomstige netwerkkaart (zie onderstaande afbeelding):

• Huidige netwerkkaart: voortbouwend op de doelenboom brengen de deelnemers de actoren en relaties in kaart die op dit moment nodig zijn om de outputs te realiseren.
• Toekomstige netwerkkaart: voortbouwend op de visie op projectsucces brengen de deelnemers de actoren en relaties in kaart die in de toekomst nodig zijn om het succes te realiseren.
• Opstellen van netwerkactieplan: een vergelijking tussen het huidige en toekomstige netwerk maakt inzichtelijk welke relaties er nu nog ontbreken om het projectsucces te realiseren. Aangezien relaties niet uit zichzelf ontstaan, wordt voor nu nog missende actoren en relaties een plan opgesteld om ze bij het project te betrekken.

Na afronding van de workshop

Na de workshop integreert de projectleider de doelstellingenboom, de projectresultaten, de visie en de tijdlijn in een impactpadenmodel van het project. Hierbij is specifiek aandacht voor hoe het succes ook verder kan opschalen. Vervolgens kunnen nog naar behoefte de netwerkkaarten verder uitgewerkt worden en een impactnarratief opgesteld worden die aan de hand van het impactpadenmodel beschrijft hoe de interventie tot effect zal gaan leiden. Aan de hand van het impactpadenmodel (zie voor voorbeeld onderstaande afbeelding) kunnen in volgende stappen ook indicatoren uitgewerkt worden, waarbij de nadruk ligt op het in kaart brengen in hoeverre de impactpaden functioneren zoals verondersteld.

Waar komt PIPA vandaan?

De PIPA tool is beschreven in Douthwaite et al. (2007) die het ontwikkelden in het kader van het onderzoek voor ontwikkelingsprogramma “Challenge Program on Water and Food”. Hierbij werd voortgebouwd op traditionele analyse van impactpaden, waarbij participatieve methodologieën zijn geïntegreerd om de relevantie en duurzaamheid van ontwikkelingsinterventies te verbeteren. PIPA put hiervoor uit inzichten uit het ontwikkelingsstudies vakgebied, systeemdenken en participatief actieonderzoek. Sinds 2007 zijn er diverse varianten op dit model ontwikkeld en toegepast, met het doel tegemoet te komen aan de specifieke behoeften van belanghebbenden en praktische overwegingen zoals hun tijdsbeschikbaarheid voor deelname aan de workshop. Van Droog en Spaapen (2022) beschrijven hun ervaringen met het toepassen van de PIPA in de Nederlandse context.